Denkgereedschap

Dr. Edward de Bono vertelt in zijn boek "Leer uzelf denken" het volgende verhaal:

"Een ontdekkingsreiziger komt net terug van een reis naar een onbekend eiland. Hij doet verslag van een rokende vulkaan en een vogel die niet kan vliegen. Dat waren de dingen die zijn aandacht hadden getrokken en meer had hij eigenlijk niet te melden. Omdat men dit een nogal mager verslag vond stuurde men hem terug met de volgende specifieke instructies: 'Kijk naar het noorden en schrijf op wat u ziet, kijk dan naar het oosten en schrijf op wat u ziet en doe het zelfde voor achtereenvolgens het zuiden en het westen.' Dit keer keerde de ontdekkingsreiziger terug met een gedetailleerd verslag."

Uit dit verhaal kunnen we opmaken dat:

1. Onze aandacht automatisch wordt getrokken door dingen die op de een of andere manier onze belangstelling wekken. Een hele hoop andere zaken ontgaan ons daardoor volkomen. Daardoor hebben we vaak een zeer incompleet beeld van de dingen.
2. We meer zien als we onze aandacht bewust richten.  

Verder valt op dat de ontdekkingsreiziger zijn aandacht bewust ging richten omdat hij daartoe geïnstrueerd werd. Dat is een heel belangrijk punt: als we onze aandacht bewust willen richten, dan moeten we daartoe geïnstrueerd worden. Die instructies hoeven niet per se van een ander te komen, je kunt ook jezelf instructies geven.

De Bono heeft een verzameling van (zelf)instructies gemaakt waarmee je je aandacht kunt richten. Hij heeft ze DATT genoemd (Direct Attention Thinking Tools). Je kunt ze zien als gereedschappen die je helpen je aandacht te richten op bepaalde aspecten van een kwestie of situatie.

Het zijn er tien:

1. PMI
2. CAF
3. C&S
4. AGO
5. APC
6. OPV
7. FIP
8. RAD
9. KVI
10. DOCA

Ze worden hieronder nader toegelicht. Elke DATT heeft een eigen symbool. Als je dat prettig vindt, kun je die symbolen gebruiken. 

PMI: Plus, Minus, Interesting

Deze tool helpt je een evenwichtige kijk op een kwestie te krijgen. Je handelt als volgt: gedurende 1-2 minuten schrijf je dingen op die je positief aan de kwestie vindt, daarna schrijf je gedurende 1-2  minuten de dingen op die je negatief vindt en ten slotte schrijf je 1-2 minuten dingen op die je positief noch negatief vindt, maar die je op de een of andere manier wel interessant vindt. Meestal zijn dat dingen die je je afvraagt. Neem bijvoorbeeld het voorstel alle auto's geel te spuiten. Een voordeel is dat alle auto's goed zichtbaar zijn, een nadeel is dat het moeilijker wordt je eigen auto op een parkeerplaats terug te vinden. Interessant is de vraag of er auto's in verschillende tinten geel zullen verschijnen.
PMI is heel persoonlijk, het kan zijn dat iemand anders met totaal andere punten komt. Er is geen goed of fout.
 Het lijkt sterk op het bekende lijstje met pluspunten en minpunten, maar doordat je ook 'interessante' punten opschrijft is het toch anders. Als je alleen maar plus- en minpunten opschrijft kan het zijn dat je kringetjes blijft draaien en niet verder komt. Dat is tenminste mijn ervaring. Maar met PMI kun je tot hele verfrissende inzichten komen.

CAF: Consider All Factors
Hierbij noteer je m.b.t. een kwestie alle relevante zaken op die je te binnen schieten. Daar mag je best even de tijd voor nemen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je een mooi bankstel in de meubelzaak hebt gezien, maar dat je na het doen van een CAF besefte dat hij met geen mogelijkheid door het trapgat past. Als je dat bankstel impulsief had gekocht, had je mooi met een probleem gezeten.

C&S: Consequences and Sequel
Deze tool richt je aandacht op mogelijke toekomstige gevolgen van een keuze. Uiteraard kan niemand de toekomst voorspellen, maar toch is het zinvol om na te denken wat de gevolgen op korte, midden en lange termijn zouden kunnen zijn. Soms besef je ineens mogelijke consequenties die je anders over het hoofd had gezien.

AGO: Aims, Goals, Objectives
Terecht wordt vaak het belang van helder omschreven doelstellingen benadrukt. Als je niet helder voor ogen hebt wat je precies wilt bereiken, loop je kans maar wat rond te blijven dobberen. Deze tool spoort je aan je doelstellingen helder te formuleren.

APC: Alternatives, Possibilities, Choices
Soms staar je je zo blind op een benadering dat het niet in je op komt dat het ook anders kan. En misschien is er zelfs wel een betere benadering. Deze tool herinnert je eraan dat er altijd meerdere wegen naar Rome zijn. Je geeft jezelf bewust de instructie de verschillende mogelijkheden in kaart te brengen. Het kan gaan om het bedenken van verschillende verklaringen voor een gebeurtenis. Vaak zijn we geneigd om de eerste de beste verklaring die in ons opkomt als waarheid te zien. Je kunt de APC ook gebruiken om verschillende oplossingen te bedenken.

OPV: Other People's View
Je hebt vrijwel altijd met andere mensen te maken. Zonder steun van anderen krijg je bijna niets voor elkaar, en als anderen je tegenwerken kun je het knap lastig hebben. Daarom is het goed bewust aandacht te besteden aan hoe anderen mensen tegen iets aan kijken. Uiteraard moet je hierbij ervoor waken dat je gaat 'gedachten lezen' en voor de ander gaat invullen wat hij/zij wel zal denken.

FIP: First Important Priorities
Met behulp van deze tool ga je na wat de hoogste prioriteit heeft. Het heeft pas zin een FIP te doen als je een of meerdere van bovenstaande tools gebruikt hebt.

RAD: Recognize, Analyze, Divide
Veel zaken kunnen zo complex zijn dat je aanvankelijk niet weet waar je moet beginnen. Je ziet dan door de bomen het bos niet meer. Deze tool is gericht op het krijgen van overzicht. Vragen hierbij zijn: 'herken ik het?', 'kan ik het analyseren?', 'kan ik het opsplitsen?'

KVI: Key Values Involved
Je wilt zodanig handelen dat er zoveel mogelijk aan behoeften wordt voldaan (van jezelf en/of anderen). Je moet dan wel eerst weten wat die behoeften precies zijn. Wat vind je nu echt belangrijk? Welke waarden spelen een rol? Pas als je dat weet, kun je nadenken over hoe je het beste kunt handelen. de KVI-tool richt je aandacht op de wezenlijke waarden in een situatie.

DOCA: Decision/Design, Outcome, Channels, Action
Als je een route uitstippelt, dan doe je dat met de bedoeling om uiteindelijk op pad te gaan. Uiteindelijk is denken gericht op handelen. Als je denkt, dan zul je daar in de regel acties aan verbinden. De DOCA-tool gebruik je om van denken naar actie te gaan. Het is de fase van besluitvorming. Vragen hierbij zijn: 'wat ga ik doen?', 'wat is de gewenste uitkomst en hoe kom ik daar?', 'welke acties moeten ondernomen worden?'
Channels staat voor de verschillende beschikbare 'actiekanalen', met andere woorden: de diverse handelingsmogelijkheden. Soms merk je dat je na een denksessie nog niet zover bent dat je beslissingen kunt nemen. Stel dan in ieder geval vast wat er uit het denkwerk naar voren gekomen is. Dit helpt je om uiteindelijk alsnog tot een beslissing en plan te komen.

Waarom is het bewust richten van je aandacht zo belangrijk?
Waar je je aandacht op richt is bepalend voor wat je waarneemt. Volgens De Bono - en ik ben het helemaal met hem eens - is waarneming, oftewel perceptie een cruciaal aspect van het denkproces. Perceptie heeft niet alleen een enorme invloed op je denken, maar ook op je emoties en je handelen. De Bono wijst er verder op dat menselijke fouten vaker te wijten zijn aan gebrekkige perceptie dan aan een gebrekkige redenatie.

Het lijkt wat gekunsteld allemaal met die afkortingen. Maar ik kan uit eigen ervaring zeggen dat het heel goed werkt. Ik sta er zelf eigenlijk iedere keer verbaasd van hoeveel evenwichtiger en vollediger ik denk als ik gebruik maak van bovenstaande zelfinstructies.

Probeer het gewoon zelf eens uit!