Hoe leren mensen een nieuwe vaardigheid?

In het artikel “Recept voor een goede (praktijk)les” besprak ik een stappenplan dat je kunt gebruiken als je vaardigheden wilt onderwijzen. In dit artikel wil ik meer ingaan op de processen die een leerling doormaakt wanneer hij iets nieuws leert. 

Ik heb het artikel in de eerste plaats geschreven voor mensen die zich (al dan niet professioneel) met lesgeven bezig houden. Maar ook als je zelf een nieuwe vaardigheid aan het leren bent is het interessant. Zo hebben de inzichten die hier besproken zullen worden mij persoonlijk goed geholpen om meer geduld met mezelf te hebben als ik iets onder de knie probeerde te krijgen en het voor mijn gevoel niet snel genoeg ging. Dat kwam omdat ik beter begreep welke processen ik tijdens het leren doormaakte.

Definitie van Leren

Wat is een goede definitie van leren?

Misschien dit:

Leren is het op geleide van teruggemelde resultaten de handelswijze structureel verbeteren.

Als ik er zo over nadenk dan geldt dit voor alle lerende systemen: van een bedrijf dat producten en diensten verbetert tot een individu dat een nieuwe vaardigheid leert.

De definitie kan worden toegelicht met behulp van de uitdrukking:

"Een ezel stoot zich in 't gemeen, geen tweemaal aan dezelfde steen."

Tijdens het lopen (handelswijze) stoot de ezel zich aan een steen (resultaat). Dit doet pijn (terugmelding), de ezel registreert en onthoudt deze pijnlijke ervaring en ontwijkt de steen in het vervolg (structureel verbeterde handelswijze).

Recept voor een goede (praktijk)les

"Geef een mens een vis en hij heeft eten voor één dag. Leer een mens vissen en hij heeft eten voor zijn hele leven." (Chinees spreekwoord)

Stel, je wilt iemand leren hoe je iets doet. Hoe pak je dat aan?
Misschien ben je een enthousiast danser en wil je een ander leren dansen. Of je moet een nieuwe collega leren hoe bepaalde werkzaamheden uitgevoerd moeten worden. Het kan zijn dat je trainer bij een sportclub bent en specifieke vaardigheden van de spelers wilt verbeteren. Of je wilt ouderen met computers leren omgaan.

Deze voorbeelden zijn heel divers, maar wat ze gemeen hebben is dat degene die iets gaat leren – een leerling – simpel gezegd aanvankelijk iets nog niet kan/weet. Het uiteindelijke doel is dat hij datgene wel kan/weet. Om daar te komen moet hij een leerproces doorlopen. Het is aan jou als instructeur om het leerproces voorspoedig te laten voorlopen.

Ongeacht van wat je je leerlingen wilt leren, om tot een goede les te komen moet je systematisch volgens een stappenplan te werk gaan. Een goede voorbereiding is hierbij het halve werk. In dit artikel geef ik je een stappenplan dat je kunt gebruiken om tot een goede praktijkles te komen. Ik heb het hier over 'praktijkles', omdat dit artikel is toegespitst op het onderwijzen van vaardigheden.

Variatie aanbrengen in het dansen

In de spannende roman “De Judas Documenten” van Rainer M. Schröder, raakt één van de hoofdpersonen in een zwaardgevecht met een vampier verwikkeld. Tijdens het gevecht herinnert de hoofdpersoon zich dat zijn scherm-instructeur ooit zei dat de meeste vechters zich beperken tot een paar manoeuvres die zij zeer goed beheersen. Als je er achter komt welke manoeuvres steeds terugkomen, dan kun je je tactiek daarop afstemmen.

Ik zie dat ook bij het dansen. Veel dansers beperken zich tot slechts een klein aantal dansmoves. Als je goed oplet, zie je dat zelfs zeer bedreven dansers vaak een relatief beperkt repertoire aan moves gebruiken. Het komt voort uit de menselijke neiging zich volgens gewoontepatronen te bewegen. Om maar eens wat beeldspraak te gebruiken: je kiest eerder voor de bekende snelweg dan voor een onbekend zandpad.

Je kunt dit ondervangen door heel bewust variatie aan te brengen. Ikzelf houd al langere tijd een notitieboek bij waarin ik dansmoves noteer (daarbij maak ik veel gebruik van FootScript). Van tijd tot tijd lees ik die notities terug om de 'vergeten' moves weer in herinnering te brengen. Ook is het goed om geregeld naar dansvideo's op bijvoorbeeld YouTube te kijken. Wees daarbij niet afkerig van eenvoudige figuren, want die kunnen hele verrassende variaties zijn waar je zelf nooit op zou zijn gekomen. Durf te experimenteren op de dansvloer!

Onvoorspelbaarheid

In deze snel veranderende wereld zijn beheersbaarheid en voorspelbaarheid een illusie. Je kunt gewoon niet alle eventualiteiten incalculeren. Ook al analyseer je alles nog zo grondig en bereken je alle risico's nog zo zorgvuldig, er zullen altijd wel dingen gebeuren die je totaal niet zag aankomen.

Hoewel die onvoorspelbaarheid ons soms bijzonder onaangename verrassingen kan bezorgen, kan het ook onverwachte kansen bieden. Het te boven kunnen komen van tegenslagen – en het kunnen benutten van onverwachte kansen – is een kunst. En net als de onvoorspelbaarheid zelf, heeft ook de kunst om er mee om te gaan iets ongrijpbaars. Er is geen vastomlijnde methode voor, het lijkt meer een kwestie van mindset te zijn.

Omdat ik het zo'n belangrijk onderwerp vind, zal ik er op dit blog vaker op terugkomen. Alle posts die hier over gaan zullen gelabeld worden als “veerkracht”.

Veerkracht verwijst naar het metafoor van de rietstengel in de storm. De rietstengel buigt mee met de wind en zal daardoor niet breken. Hoewel het vermogen met onvoorspelbaarheid om te gaan meer is dan alleen maar meebuigen, kies ik er toch voor om het met "veerkracht" aan te duiden.

Danspassen onthouden met FootScript

Je kunt danspassen in woorden beschrijven, bijvoorbeeld: "doe op tel 1 met links een stap naar voren, maak op 2 met rechts een pas op de plaats, en doe op tel 3 met links een stap naar achteren, etc." Deze verbale instructies zijn echter heel lastig te volgen. En dan zijn dit nog vrij eenvoudige instructies, kun je nagaan hoe moeilijk het wordt als het om complexer voetenwerk gaat. Het is daarom veel handiger om een visueel notatiesysteem te hebben waarmee je danspassen weergeeft. Een veelgebruikte manier hiervoor is het tekenen van voetafdrukken zoals je hieronder ziet:

Deze relatief natuurgetrouwe voetafdrukken zijn echter vrij bewerkelijk om te tekenen, zeker als je ondertussen aan het uitvogelen bent hoe de danspassen in een dansmove ook al weer gaan.

Ik vroeg me af of ik de voetafdrukken niet verder kon vereenvoudigen. Ik bedacht me dat de vereenvoudigde symbolen in ieder geval aan de volgende twee eisen moeten voldoen:

De toekomst van het boek

Filosoof Bas Haring merkte gisteren in dagblad Trouw¹ op:

"Via boeken kan ik kennis tot mij nemen. Alleen zit de kennis die in mijn hersenen zit, niet in mijn hoofd in de structuur van een boek, maar in de vorm van allerlei fragmentarische gegevens die zich heel dynamisch, steeds weer anders met elkaar verbinden. Het is zeer de vraag of het boek, de lineaire tekst, de meest efficiënte manier is om de kennisstructuur in mijn hoofd te verkrijgen. Ik kan me goed voorstellen dat een veel fragmentarischer manier van kennisoverdracht, die als oppervlakkig wordt gezien, misschien veel efficiënter is. En dan is het misschien wel een teken van vooruitgang als we het fenomeen boeken minder nodig zouden hebben."

Met al die toestanden rond boekenketen Polare zat ik van de week zelf ook over de toekomst van het boek te denken en ik kwam tot ongeveer dezelfde conclusie als Haring. Een boek is geen efficiënte manier om kennis tot je te nemen. Iedere scholier en student die door de studieboeken moet worstelen kan dat beamen. De vraag is: heeft het boek nog toekomst of is het hopeloos achterhaald?

Denkgereedschap

Dr. Edward de Bono vertelt in zijn boek "Leer uzelf denken" het volgende verhaal:

"Een ontdekkingsreiziger komt net terug van een reis naar een onbekend eiland. Hij doet verslag van een rokende vulkaan en een vogel die niet kan vliegen. Dat waren de dingen die zijn aandacht hadden getrokken en meer had hij eigenlijk niet te melden. Omdat men dit een nogal mager verslag vond stuurde men hem terug met de volgende specifieke instructies: 'Kijk naar het noorden en schrijf op wat u ziet, kijk dan naar het oosten en schrijf op wat u ziet en doe het zelfde voor achtereenvolgens het zuiden en het westen.' Dit keer keerde de ontdekkingsreiziger terug met een gedetailleerd verslag."

Uit dit verhaal kunnen we opmaken dat:

1. Onze aandacht automatisch wordt getrokken door dingen die op de een of andere manier onze belangstelling wekken. Een hele hoop andere zaken ontgaan ons daardoor volkomen. Daardoor hebben we vaak een zeer incompleet beeld van de dingen.
2. We meer zien als we onze aandacht bewust richten.  

Verder valt op dat de ontdekkingsreiziger zijn aandacht bewust ging richten omdat hij daartoe geïnstrueerd werd. Dat is een heel belangrijk punt: als we onze aandacht bewust willen richten, dan moeten we daartoe geïnstrueerd worden. Die instructies hoeven niet per se van een ander te komen, je kunt ook jezelf instructies geven.

De Bono heeft een verzameling van (zelf)instructies gemaakt waarmee je je aandacht kunt richten. Hij heeft ze DATT genoemd (Direct Attention Thinking Tools). Je kunt ze zien als gereedschappen die je helpen je aandacht te richten op bepaalde aspecten van een kwestie of situatie.

Het zijn er tien:

Leidraad voor krachttraining

Fitness-expert Adam Campbell geeft in zijn boek "The Men's Health Big Book Of Exercises" een aantal aanwijzingen voor krachttraining. Het zijn geen wetten van Meden en Perzen, maar nuttige richtlijnen die je naar eigen inzicht kunt toepassen. Ze volgen hieronder:

Hoeveel gewicht?
Kies het zwaarste gewicht waarmee je het voorgeschreven aantal reps (= herhalingen) kunt volbrengen. Welk gewicht dat is moet je proefondervindelijk vaststellen. Dat is in het begin lastig, maar geen zorgen: je leert snel in te schatten welk gewicht je moet pakken.

Herschikkelijkheid

Dit artikel is gewijzigd op 09-09-2022 

Gisteren kwam ik het begrip "antifragile" (antifragiel) van Nicholas Taleb tegen. Antifragiel is het tegenovergestelde van fragiel. Iets wat fragiel is, gaat bij de minste verstoring al kapot, Iets wat antifragiel is, wordt juist sterker door verstoringen. Denk maar aan de frase "what doesn't kill you makes you stronger". Antifragiel gaat verder dan robuust of flexibel, want iets wat robuust en/of flexibel is wordt niet per se sterker door een verstoring.

Ik heb het boek "Antifragiel" van Taleb nog niet gelezen - dus dit is absoluut geen definitief oordeel - maar toch vraag ik me af of antifragiel wel zo'n gelukkig gekozen term is. Het suggereert zo'n scherpe tweedeling: iets is fragiel of antifragiel. Bovendien vraag ik me af of iets sterker kan worden door verstoring op zich. Is het niet eerder zo dat iets sterker kan worden als antwoord op een verstoring? (Het is misschien beter om de neutrale term prikkel te gebruiken in plaats van verstoring.)

Inspanningsintensiteit inschatten bij het sporten

Bij cardiotraining is het belangrijk om te weten wat de intensiteit van je inspanning is. Omdat er een rechtstreeks verband is tussen hartslag en inspanningsintensiteit, gebruiken sporters vaak een hartslagmeter tijdens het trainen. Maar wat als je geen hartslagmeter hebt, kun je dan je inspanningsintensiteit op een andere manier te weten komen?

Endocriene stelsel uitgelegd

Uitstekende uitleg van de werking van het endocriene stelsel van de mens: